Της Πηνελόπης Ξηνταροπούλου Ψυχολόγου, Ειδικευόμενη στην Συστημική-Οικογενειακή Θεραπεία
Πότε η ανάπαυση λειτουργεί ως επιφανειακή ανακούφιση και πότε απαιτείται βαθύτερη ψυχοσωματική αποκατάσταση
Η επαγγελματική εξουθένωση (burnout) αναγνωρίζεται σήμερα ως ένα σύνθετο ψυχοκοινωνικό φαινόμενο, το οποίο δεν περιορίζεται απλώς στην αίσθηση κόπωσης, αλλά εκδηλώνεται ως πολυεπίπεδη απορρύθμιση του ατόμου – συναισθηματική, σωματική, γνωστική και διαπροσωπική (Maslach & Leiter, 2016).
Σε αντίθεση με την προσωρινή κούραση, η οποία συνήθως υποχωρεί με επαρκή ανάπαυση, το burnout δεν αποκαθίσταται με διακοπές ή στιγμιαία παύση της δραστηριότητας. Πρόκειται για μια χρόνια κατάσταση συναισθηματικής εξάντλησης, αποπροσωποποίησης και μειωμένης αποτελεσματικότητας, όπως έχει προσδιοριστεί ήδη από τις πρώτες μελέτες της Maslach (1982).
Εννοιολογικός προσδιορισμός του burnout
Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (WHO, 2019), το burnout κατατάσσεται ως φαινόμενο που σχετίζεται με την επαγγελματική απασχόληση και χαρακτηρίζεται από:
- Αίσθημα εξάντλησης των ενεργειακών αποθεμάτων
- Αυξημένη νοητική απόσταση ή/και αρνητισμό προς τη δουλειά
- Μειωμένη επαγγελματική απόδοση
Η συνθήκη αυτή εντείνεται όταν συνδυάζεται με περιορισμένη εσωτερική ενσυναίσθηση, υψηλή αυτοκριτική και πολιτισμικά πρότυπα που εστιάζουν στην υπερπαραγωγικότητα (Neff, 2011; Murthy, 2020).
Γιατί η ξεκούραση δεν είναι αρκετή;
Η ανάπαυση, ως φυσιολογική ανάγκη του οργανισμού, απευθύνεται κυρίως σε σωματικά ή βραχυπρόθεσμα γνωστικά φορτία. Στο burnout, ωστόσο, το άτομο συχνά εμφανίζει:
- Συναισθηματική αποσύνδεση από τις πηγές ικανοποίησης
- Μειωμένη πρόσβαση σε εσωτερικά κίνητρα
- Αδυναμία ρύθμισης του άγχους, ακόμη και σε συνθήκες ανάπαυσης
Οι προσωρινές παύσεις, όπως ένα Σαββατοκύριακο ή μια ετήσια άδεια, λειτουργούν ως παρηγορητικές στρατηγικές, που όμως δεν ανταποκρίνονται στην πολυεπίπεδη φύση της εξουθένωσης (Skovholt & Trotter-Mathison, 2016).
Το νευροβιολογικό υπόβαθρο της εξάντλησης
Σύμφωνα με τον Van der Kolk (2014), το χρόνιο στρες και η μακροχρόνια συναισθηματική πίεση επιφέρουν απορρύθμιση του αυτόνομου νευρικού συστήματος, προκαλώντας δυσκολία στη μετάβαση από καταστάσεις έντασης σε καταστάσεις ηρεμίας. Το σύστημα παραμένει σε υπερδιέγερση ή κατάρρευση, ακόμη και όταν οι εξωτερικές απαιτήσεις παύουν.
Αυτό εξηγεί γιατί άτομα με burnout συχνά αναφέρουν:
- Αδυναμία αποφόρτισης
- Διαταραχές ύπνου
- Συναισθηματική απάθεια
- Συμπτώματα που προσομοιάζουν με καταθλιπτική διάθεση
- Από την “ξεκούραση” στην ψυχοσωματική αποκατάσταση
Η αντιμετώπιση του burnout δεν μπορεί να περιοριστεί σε εξωτερικές παρεμβάσεις (όπως άδειες, αποδράσεις, αλλαγή περιβάλλοντος) χωρίς εσωτερική επεξεργασία. Αντίθετα, απαιτείται μια ολιστική προσέγγιση που περιλαμβάνει:
- Αναγνώριση εσωτερικών μοτίβων (π.χ. τελειομανία, φόβος αποτυχίας)
- Καλλιέργεια αυτοσυμπόνιας (Neff, 2011)
- Θεραπευτική διεργασία επανανοηματοδότησης
- Ρύθμιση του νευρικού συστήματος μέσω εμπειριών ασφάλειας
- Αναδόμηση της σχέσης του ατόμου με την εργασία, την ευθύνη και τη φροντίδα του εαυτού
Η θεραπευτική παρέμβαση σε τέτοια φαινόμενα δεν περιορίζεται στη μείωση του άγχους, αλλά στοχεύει στην αποκατάσταση της συναισθηματικής σύνδεσης του ατόμου με τον εαυτό του και το περιβάλλον του.
Συμπερασματικά
Η σύγχρονη κουλτούρα της “συνέχειας” και του “προχωράμε” συχνά συγχέει την ανθεκτικότητα με την άρνηση των ορίων. Το burnout λειτουργεί ως μήνυμα κινδύνου, ένα “σταμάτα” που το σώμα και η ψυχή εκπέμπουν όταν η υπεραπόδοση μετατρέπεται σε αυτοκαταστροφή.
Η πραγματική φροντίδα δεν είναι πολυτέλεια. Είναι θεραπευτική αναγκαιότητα.
Και ξεκινά όχι από τη στιγμή που σταματάμε να κάνουμε — αλλά από τη στιγμή που επιλέγουμε να είμαστε.
Βιογραφικό Πηνελόπης Ξηνταροπούλου
Ονομάζομαι Πηνελόπη-Νικολαΐς Ξηνταροπούλου και είμαι κάτοχος πτυχίου Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου του Ανατολικού Λονδίνου. Ειδικεύομαι στην Οικογενειακή / Συστημική Ψυχοθεραπεία στο Εργαστήριο Διερεύνησης Ανθρωπίνων Σχέσεων. Με σεβασμό στους ανθρώπους που με εμπιστεύονται φροντίζω να επικαιροποιώ διαρκώς τις ήδη αποκτηθείσες ακαδημαϊκές μου γνώσεις με τη συμμετοχή μου σε πληθώρα σεμιναρίων, συνεδρίων και ημερίδων. Πέραν των τομέων πρακτικής μου άσκησης έχω επιστημονικό ενδιαφέρον για την εγκληματολογική έρευνα και την Δικαστική – Ψυχιατροδικαστική Ψυχολογία συμμετέχοντας σε σχετικές έρευνες και σεμινάρια.
Για περισσότερα Επιστημονικά άρθρα Ψυχολογίας μπορείτε να κάνετε κλικ εδώ:https://psychopedia.gr/