Νέο πλαίσιο για τις αυτοδιοικητικές εκλογές- Τι αλλάζει στο ψηφοδέλτιο
Στην τελική ευθεία βρίσκεται το νομοσχέδιο του υπουργείου Εσωτερικών που αναμένεται να έρθει προς ψήφιση πριν από το καλοκαίρι και θα αλλάζει ριζικά τον τρόπο εκλογής δημάρχων και περιφερειαρχών.Το νομοσχέδιο που επιμελείται προσωπικά ο υπουργός Θοδωρής Λιβάνιος προβλέπει την κατάργηση του δεύτερου γύρου των αυτοδιοικητικών εκλογών και την εκλογή «απευθείας» δημάρχων και περιφερειαρχών.
Σύμφωνα με πληροφορίες της «Κ», το επικρατέστερο όριο εκλογής θα είναι το 42%, με εναλλακτικές λύσεις το 43% και το 50%. Ο στόχος είναι, όπως είχε προαναγγείλει ο υπουργός στο συνέδριο της ΚΕΔΕ στη Ρόδο τον περασμένο Νοέμβριο, ένα νέο σύστημα εκλογής των αυτοδιοικητικών αρχών, το οποίο ολοκληρώνει την εκλογή σε ένα γύρο.Η νέα διαδικασία προβλέπει πως ο πολίτης θα ψηφίζει κανονικά όπως ψήφιζε έως τώρα, καθώς θα επιλέγει το ψηφοδέλτιο της αρεσκείας του και θα σταυρώνει τους δημοτικούς ή περιφερειακούς συμβούλους του συνδυασμού.Η καινοτομία είναι ότι στο κάτω μέρος του ψηφοδελτίου θα μπορεί να σταυρώσει, εφόσον θέλει, και έναν από τους υπόλοιπους συνδυασμούς / υποψηφίους δημάρχους – περιφερειάρχες ως εναλλακτική ψήφο.
Ουσιαστικά με αυτόν τον τρόπο θα διεξάγεται αυτόματα ο… δεύτερος γύρος των εκλογών, στην περίπτωση που ένας συνδυασμός δεν καταφέρει να φτάσει το ποσοστό εκλογής.
Πώς θα λειτουργεί το νέο σύστημα
Για παράδειγμα, ας υποθέσουμε ότι σε ένα δήμο συμμετέχουν 4 συνδυασμοί και ο πρώτος λαμβάνει 38%, ο δεύτερος 29%, ο τρίτος 20% και ο τέταρτος 13%.
Στη δεύτερη φάση προκρίνονται οι δύο πρώτοι συνδυασμοί. Γίνεται η καταμέτρηση των εναλλακτικών ψήφων των συνδυασμών που έχουν αποκλειστεί, δηλαδή του τρίτου και του τέταρτου.
Ας υποθέσουμε ότι από το 20% των ψηφοφόρων του τρίτου συνδυασμού, το 3% έχει επιλέξει τον πρώτο συνδυασμό, το 9% το δεύτερο, το 5% τον τέταρτο και το υπόλοιπο 3% δεν επέλεξε καμία εναλλακτική ψήφο.
Ομοίως, ας υποθέσουμε ότι από το 13% των ψηφοφόρων του τέταρτου συνδυασμού, το 2% έχει επιλέξει τον πρώτο συνδυασμό, το 4% τον δεύτερο, το 1% τον τρίτο και το υπόλοιπο 6% δεν επέλεξε καμία εναλλακτική ψήφο.Τότε ο πρώτος συνδυασμός έλαβε το 38% + 3% (την εναλλακτική ψήφο του τρίτου συνδυασμού) + 2% (την εναλλακτική ψήφο του τέταρτου συνδυασμού), δηλαδή το 45%.
Ο δε δεύτερος συνδυασμός έλαβε το 29% + 4% (την εναλλακτική ψήφο του τρίτου συνδυασμού) + 4% (την εναλλακτική ψήφο του τέταρτου συνδυασμού), δηλαδή το 37%.
Επομένως νικητής ανακηρύσσεται ο πρώτος συνδυασμός. Αυτονόητο είναι πως θα καταμετρούνται οι ψήφοι εκείνων που έχουν επιλέξει δεύτερο συνδυασμό, κάτι που δεν είναι υποχρεωτικό.
Μεταβολή της συμμετοχής
Η αιτία που ο υπουργός κ. Λιβάνιος άρχισε να επεξεργάζεται ένα νέο σύστημα εκλογής ήταν η τεράστια αποχή στις τελευταίες αυτοδιοικητικές εκλογές, ειδικά στον β΄ γύρο. Τον Οκτώβριο του 2023, στον πρώτο γύρο των δημοτικών εκλογών το ποσοστό συμμετοχής ήταν 52,5%, ενώ στον δεύτερο γύρο υποχώρησε σημαντικά στο 40,7%. Στις δε περιφερειακές εκλογές η συμμετοχή του δεύτερου γύρου ήταν μόλις στο 35,2%. Παρατηρήθηκε δηλαδή μια μείωση της συμμετοχής κατά 12 μονάδες στις δημοτικές και κατά 17 μονάδες στις περιφερειακές εκλογές. Ιδιαίτερο όμως ενδιαφέρον έχει και η μεταβολή της αποχής ανάλογα με το αν σε επαναληπτικό γύρο οδηγήθηκε μόνο ο δήμος ή μόνο η περιφέρεια ή και οι δύο βαθμοί τοπικής αυτοδιοίκησης.
Ας πάρουμε για παράδειγμα την Περιφερειακή Ενότητα Αρκαδίας, όπου και οι πέντε δήμοι του νομού κρίθηκαν από την πρώτη Κυριακή. Η συμμετοχή των εκλογέων στις δημοτικές και περιφερειακές εκλογές ήταν λίγο πάνω από το 50%. Σε δεύτερο γύρο όμως οδηγήθηκε η Περιφέρεια Πελοποννήσου, όπου οι εκλογείς ψήφισαν στα 381 εκλογικά τμήματα της Αρκαδίας για να εκλέξουν είτε τον Δημήτρη Πτωχό είτε τον Πέτρο Τατούλη. Χωρίς την παράλληλη διεξαγωγή δημοτικών εκλογών η συμμετοχή έφτασε μετά βίας το 29% (29,2% για την ακρίβεια).
Αντιθέτως, στην όμορη Αργολίδα, όπου διεξήχθησαν επαναληπτικές εκλογές στους δύο μεγάλους δήμους του νομού (Ναύπλιο και Αργος) αλλά και για την περιφέρεια, η συμμετοχή μειώθηκε μεν από το 64,8% στο 49,3%, αλλά κινήθηκε σαφώς σε υψηλότερα επίπεδα σε σχέση με την Αρκαδία. Επομένως το πρώτο συμπέρασμα είναι ότι η συμμετοχή εξαρτάται από το αν οδηγούνται σε δεύτερο γύρο μόνο οι δήμοι ή μόνο η περιφέρεια ή και οι δύο βαθμοί της αυτοδιοίκησης. Δεύτερο σημαντικό στοιχείο έχει να κάνει με το ότι κατά την επαναληπτική εκλογή ο πολίτης δεν επιλέγει δημοτικούς ή περιφερειακούς συμβούλους ή συμβούλους δημοτικών κοινοτήτων και επομένως η κινητοποίηση των υποψηφίων είναι πολύ πιο περιορισμένη, μειώνοντας και πάλι τη συμμετοχή. Είναι και αυτός ένας λόγος που σε πολλές περιπτώσεις συνδυασμοί κατά τον δεύτερο γύρο των εκλογών λαμβάνουν μικρότερο αριθμό ψήφων σε σχέση με την αρχική εκλογή, κάτι που δημιουργεί μια αρκετά αντιφατική κατάσταση. Τρίτο σημαντικό στοιχείο έχει να κάνει με το ότι κατά τις αυτοδιοικητικές εκλογές δεν προσφέρεται η δυνατότητα δημιουργίας εκλογικών τμημάτων ετεροδημοτών και επομένως οι εκλογείς που μένουν μακριά από τον τόπο κατοικίας είναι υποχρεωμένοι μέσα σε μία εβδομάδα να μετακινηθούν εκ νέου προκειμένου να ασκήσουν το εκλογικό τους δικαίωμα.
Οι ψηφοφόροι, πέραν της πρώτης επιλογής τους, θα έχουν τη δυνατότητα να σταυρώσουν στο ψηφοδέλτιο και έναν από τους υπόλοιπους συνδυασμούς ως εναλλακτική – Πώς θα αναδεικνύεται ο νικητής.
Ενδιαφέρον παρουσιάζει και το μεσοδιάστημα μεταξύ των δύο εκλογικών αναμετρήσεων, όπου πολλές φορές γίνονται φανερές ή μυστικές διαπραγματεύσεις μεταξύ των συνδυασμών που μετέχουν στον β΄ γύρο και σε όσους έχουν αποκλειστεί, προκειμένου να κινητοποιήσουν τους ψηφοφόρους προς τη μία ή την άλλη κατεύθυνση. Βέβαια, και το νέο σύστημα δεν αποκλείει τις διαπραγματεύσεις μεταξύ συνδυασμών, αλλά θεωρείται ότι θα γίνονται πιο «προγραμματικά».
Εξι «νίκες»
Το υπουργείο Εσωτερικών πιστεύει πως με το νέο σύστημα διεξαγωγής των εκλογών θα επιτύχει έξι σημαντικές «νίκες»:
• Να υπάρχει αυξημένη συμμετοχή των πολιτών, καθώς οι εκλογές θα διεξάγονται άπαξ κάθε πέντε χρόνια.
• Να μην εξαρτάται η συμμετοχή από το αν γίνεται επαναληπτική εκλογή για ένα ή για δύο αυτοδιοικητικά αξιώματα.
• Οι ψηφοφόροι να μη μεταβαίνουν δύο φορές στα εκλογικά κέντρα.
• Να ενισχυθεί ο προγραμματικός διάλογος κατά την προεκλογική περίοδο και να υπάρχουν ορατές συγκλίσεις πριν από την κάλπη, καθώς οι συνδυασμοί θα αναζητούν εναλλακτικές ψήφους άλλων συνδυασμών.
• Να έχουν αυξημένη νομιμοποίηση ο δήμαρχος και ο περιφερειάρχης.
• Σημαντική εξοικονόμηση πόρων από τη διεξαγωγή των εκλογών σε ένα γύρο.