Ασύγκριτου κάλλους είναι τα κείμενα των Πατέρων της Εκκλησίας. Κι αυτό για ποικίλους λόγους. Πνευματικούς, ανθρωπολογικούς, κοινωνικούς κ.ά. Δεν αποτελούν μονάχα κείμενα με απαράμιλλο φιλολογικό και λογοτεχνικό ύφος, αλλά ρήματα ζωής αιωνίου.
Στην Θεία Λειτουργία στην οποία προσέθεσε ευχές ο Μ. Βασίλειος, στην Θεία Λειτουργία του Μ. Βασιλείου όπως λέγεται και η οποία τελείται δέκα φορές τον χρόνο, συναντούμε μία ευχή, η οποία αποτελεί ύμνο στην άπειρη φιλανθρωπία του Θεού. Είναι η Ευχή της Αναφοράς, όπως λέγεται και η οποία θα έπρεπε κανονικά να ακούγεται στους πιστούς και όχι να καλύπτεται από το ‘’Ἅγιος, ἅγιος, ἅγιος, Κύριος Σαβαώθ’’, το οποίο ψάλλεται σε αργό ήχο β’.
Μέσα στις σειρές της ευχής αυτής περικλείεται ολόκληρο το σχέδιο της οικονομίας του Θεού. Και απορεί κανείς με το μέγεθος της άπειρης φιλανθρωπίας του Θεού, όπως το ξετυλίγει στην ευχή αυτή ο Μ. Βασίλειος. ‘’…καὶ οὐκ ἔστι μέτρον τῇ μεγαλοπρεπείᾳ τῆς ἁγιωσύνης σου…’’, ‘’ἐξωρίσας αὐτὸν ἐν τῇ δικαιοκρισίᾳ σου, ὁ Θεός, ἐκ τοῦ Παραδείσου εἰς τὸν κόσμον τοῦτον, καὶ ἀπέστρεψας εἰς τὴν γῆν ἐξ ἧς ἐλήφθη, οἰκονομῶν αὐτῷ τὴν ἐκ παλιγγενεσίας σωτηρίαν, τὴν ἐν αὐτῷ τῷ Χριστῷ σου’’, ‘’ οὐ γὰρ ἀπεστράφης τὸ πλάσμα σου εἰς τέλος, ὃ ἐποίησας, ἀγαθέ, οὐδὲ ἐπελάθου ἔργου χειρῶν σου, ἀλλ’ ἐπεσκέψω πολυτρόπως, διὰ σπλάγχνα ἐλέους σου’’, ‘’ Θεὸς ὢν προαιώνιος, ἐπὶ τῆς γῆς ὤφθη, καὶ τοῖς ἀνθρώποις συνανεστράφη, καὶ ἐκ Παρθένου ἁγίας σαρκωθείς, ἐκένωσεν ἑαυτόν, μορφὴν δούλου λαβών, σύμμορφος γενόμενος τῷ σώματι τῆς ταπεινώσεως ἡμῶν, ἵνα ἡμᾶς συμμόρφους ποιήσῃ τῆς εἰκόνος τῆς δόξης αὐτοῦ’’, Ἐπειδὴ γὰρ δι’ ἀνθρώπου ἡ ἁμαρτία εἰσῆλθεν εἰς τὸν κόσμον, καὶ διὰ τῆς ἁμαρτίας ὁ θάνατος, ηὐδόκησεν ὁ μονογενής σου Υἱός, ὁ ὢν ἐν τοῖς κόλποις σοῦ τοῦ Θεοῦ καὶ Πατρός, γενόμενος ἐκ γυναικός, τῆς ἁγίας Θεοτόκου καὶ ἀειπαρθένου Μαρίας, γενόμενος ὑπὸ νόμον, κατακρῖναι τὴν ἁμαρτίαν ἐν τῇ σαρκὶ αὐτοῦ’’.
Αυτά είμαι ορισμένα σημεία από την ευχή Αναφοράς του Μ. Βασιλείου. Ο Θεός εξόρισε τον άνθρωπο από τον παράδεισο, οικονόμησε όμως την επιστροφή του. Δεν τον άφησε μόνο του. Θα μπορούσε ο άνθρωπος να είχε υποστεί για πάντα τις συνέπειες της αμαρτίας του (η αμαρτία στους Έλληνες Πατέρες της Εκκλησίας μεταφράζεται ως αστοχία), όμως ο φιλάνθρωπος Θεός δεν τον εγκατέλειψε. Εδώ οι λόγοι αυτοί φέρνουν στο νου μας την σχέση συνεργίας, όπως θα πει ο άγιος Μάξιμος ο Ομολογητής, που υφίσταται μεταξύ Θεού και ανθρώπου. Μία σχέση αναλογική, σχέση αμοιβαία. Μάλιστα θα λέγαμε πως ο Θεός κάνει ένα βήμα παραπάνω. Επειδή ο άνθρωπος δεν μπορούσε να πλησιάσει τον Θεό εξαιτίας του γεγονότος ότι νοσούσε από την αμαύρωση του κατ’ εικόνα και όχι την απώλεια του όπως θα πει η προτεσταντική θεολογία, ο Θεός πλησίασε τον άνθρωπο. Του αποκαλύφθηκε. Κι αυτό πραγματώθηκε με την ενσάρκωση του Θεού Λόγου.
Εδώ να σημειώσουμε κάτι πολύ σημαντικό. Δεν είναι η φύση που φταίει. Ο Θεός τα δημιούργησε όλα καλά. Η ελευθερία έφερε την τρεπτότητα στα πράγματα. Δεν υπάρχει εξάλλου δυαρχία. Δεν είμαστε πιστοί του γνωστικισμού. Δεν υπήρχε το κακό. Το κακό ήρθε από την εσφαλμένη χρήση της ελευθερίας. Όπως το σκοτάδι δημιουργείται από την έλλειψη του φωτός. Έτσι λοιπόν η προαίρεση νοσεί κι αυτή θα πρέπει να θεραπευτεί. Η κακή φύση εντοπίζεται στην αυγουστίνεια θεολογία.
Την λέξη ‘’σύμμορφος’’ την χρησιμοποιούν συχνά οι Πατέρες για να δείξουν πως ο Θεός έλαβε την ίδια μορφή με τον άνθρωπο, την σάρκα του, χωρίς όμως την αμαρτία, καθώς ‘’δίχα μόνης ἁμαρτίας, ἀτρέπτως ὑποδὺς τὴν ἡμετέραν φύσιν θεαρχικός Λόγος, τέλειος γενόμενος ἄνθρωπος’’ κατά τον όσιο Μάξιμο Ομολογητή. Κι ερχόμαστε σε κάτι πολύ αξιόλογο. ‘’…κατακρῖναι τὴν ἁμαρτίαν ἐν τῇ σαρκὶ αὐτοῦ’’. Ο Θεός κατακρίνει στη δική Του σάρκα την αμαρτία. Δεν θεραπεύει με ένα λόγο του τον άνθρωπο, δεν τον αγιάζει με μία κίνηση, ενέργεια Του, αλλά ελεύθερα, επομένως και αγαπητικά, ως ‘’μανικός εραστής’’ κατά άγιο Ιωάννη της Κλίμακος, κατακρίνει κάτι που δεν του ανήκει, κάτι που έχει εξαθλιωθεί στη δική Του σάρκα. Προφανώς και δεν ήταν υποχρεωμένος, όμως έπρεπε να συμβεί αυτό που λένε οι Πατέρες, ο άγιος Γρηγόριος Νύσσης, ο άγιος Βασίλειος Σελευκείας και άλλοι· να προσλάβει ολόκληρη την ανθρώπινη φύση για να την αγιάσει. ‘’Διά τό ἁγιασθῆναι τῷ ἀνθρωπίνῳ τοῦ Θεοῦ, τόν ἄνθρωπον’’, καταπώς σημειώνει ο άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος. Ας έχουμε υπόψη μας τη θέση του σώματος στην αρχαιοελληνική φιλοσοφία για να αντιληφθούμε πόσο μυστήριο παραμένει το μυστήριο της θείας ενανθρώπισης.
Η ευχή της Αναφοράς έχει τη δυναμική να μεταμορφώσει τον άνθρωπο και να ομορφύνει τον κόσμο. Περικλείει τόση συγκίνηση μέσα της και φανερώνει με τρόπο μυσταγωγικό το έλεος και την αγάπη του Θεού. Κι όλα αυτά, τη στιγμή που κηρύγματα που καλλιεργούν τον φόβο και την τιμωρία και επισύρουν ποινές απειλούν σοβαρά την ομορφιά της χριστιανικής ανθρωπολογίας. Ο Θεός όμως δεν ήλθε για να καταδικάσει τον κόσμο αλλά για να τον σώσει (Λουκ. 9,56). Αυτός ας είναι ο σημερινός επικήδειος στις φοβικές αναστολές που καλλιεργούνται ενίοτε εκ του πονηρού.
Πρεσβύτερος Ηρακλής Φίλιος (Θεολόγος, Βαλκανιολόγος)
Εφημέριος Ι.Ν. Αγίου Δημητρίου Διάβας – Ι.Μ. Σταγών & Μετεώρων
