Τον Ιούλιο του 2023 μια πρωτότυπη αρχαιολογική αποστολή πραγματοποιήθηκε
από μια ομάδα Τσέχων επιστημόνων, με επικεφαλής τον καθηγητή Radomyr Tichý
από το πανεπιστήμιο της Hradec Králové. Εμπνευσμένοι από την ανακάλυψη ενός
πλοίου 6000 ετών στη λίμνη Μπρατσιάνο της Ιταλίας, ξεκινούν ένα ταξίδι
πειραματικής αρχαιολογίας από ένα προϊστορικό οικισμό κοντά στην Έφεσο μέχρι
το σπήλαιο Φράγχθι στην Κοιλάδα. Η αποστολή αυτή συναρπάζει με την
ανακάλυψη σημαντικών προϊστορικών θέσεων, αναδεικνύοντας τις ρίζες της
ναυσιπλοΐας και της πολιτιστικής ανταλλαγής στην αρχαία Ευρώπη.
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ
-Κύριε Radomyr Tichý,
Σας ευχαριστούμε πολύ που συμφωνήσατε να συμπεριλάβετε αυτή την συνέντευξη
στο πολύ πιεστικό σας πρόγραμμα. Πριν από λίγους μήνες ολοκληρώσατε ένα
“πρωτόγονο” ταξίδι από τη Μικρά Ασία στο Σπήλαιο Φράγχθι.
-Ναι, τον Μάιο και τον Ιούνιο του φετινού έτους (2023) διανύσαμε 500 χιλιόμετρα
από το νησί της Σάμου μέχρι την Πελοπόννησο. Το σκάφος ήταν κατασκευασμένο
από ένα ενιαίο κορμό δέντρου. Το πλήρωμα αποτελούνταν από 20 κωπηλάτες και
έναν κυβερνήτη. Ο προορισμός μας ήταν το Σπήλαιο Φράγχθι.
- Πριν συζητήσουμε για την αποστολή, ας ξεκινήσουμε με εσάς:
Ποιο είναι το υπόβαθρό σας; Ποιος είναι ο τομέας σπουδών σας; Ποια είναι η
σχέση σας με την Αιγαιακή αρχαιολογία;
-Είμαι αρχαιολόγος στο Πανεπιστήμιο του Hradec Králové στην Τσεχική
Δημοκρατία. Είμαι επίσης ο διευθυντής του Αρχαιολογικού Πάρκου κοντά στο
Hradec Králové. Σχετίζομαι λοιπόν με την πειραματική αρχαιολογία. Η χώρα μας
δεν έχει θάλασσα. Επομένως, είναι δύσκολο να εξηγήσω γιατί τα αρχαία ναυτικά
ταξίδια ενδιαφέρουν εμένα και τους συναδέλφους μου. Αυτό που ξέρω είναι ότι το
ενδιαφέρον μου ξεκινά από την παιδική μου ηλικία.
-Ας προχωρήσουμε στους λόγους που σας ώθησαν σε αυτή την αποστολή. Γιατί
ένα τέτοιο ταξίδι; Ποια ήταν τα ερωτήματα που σας ενέπνευσαν να οργανώσετε
αυτό το συναρπαστικό ταξίδι;
-Η αποστολή Monoxylon ήταν η τέταρτη του είδους. Τρεις πραγματοποιήθηκαν
στο Αιγαίο Πέλαγος, στη δυτική Μεσόγειο και στον Ατλαντικό. Επιλέγουμε κάθε
φορά διαφορετική διαδρομή και σύνθεση πληρωμάτων. Βελτιώνουμε τις
μετρήσεις. Προσπαθούμε να χαράξουμε διαδρομές με βάση τα δεδομένα για την
κατανομή του οψιδιανού. Και επίσης, με γνώμονα τη διαδικασία της
Νεολιθοποίησης, τη διαδικασία υιοθέτησης ενός αγροτικού τρόπου ζωής στη
νεότερη Λίθινη Εποχή. Πέρα από αυτό, είναι και μια μεγάλη περιπέτεια.
- Παρακαλώ ενημερώστε μας σχετικά με το μονόξυλο, το ξύλινο σκάφος που είναι
ο πρωταγωνιστής του έργου σας. Πώς κατασκευάστηκε; Ποια ήταν τα στάδια
κατασκευής; Πόσα άτομα συμμετείχαν στη διαδικασία κατασκευής; Ποια εργαλεία
χρησιμοποιήθηκαν; Χρησιμοποιήσατε σύγχρονη ή μόνο προϊστορική τεχνολογία;
Και αν θέλετε να είστε πιο συγκεκριμένος, ποια είδη δέντρων επιλέξατε και γιατί;
Από πού προήλθαν αυτά τα δέντρα;
-Ναι, το μονόξυλο είναι ο ήρωας της ιστορίας. Είναι ήδη το τρίτο κατασκευασμένο
πλοιάριο για ταξίδι στη θάλασσα. Το πρώτο (από το 1995) είχε μια υποθετική
μορφή. Κατασκευάσαμε το δεύτερο βασισμένο σε ένα εύρημα από την ιταλική
λίμνη Bracciano κοντά στη Ρώμη. Ωστόσο, γνωρίζουμε και για κάποια νεότερα
ευρήματα από την Ελλάδα. Κατασκευάσαμε το τρίτο σκάφος το 2022. Τελικά είχε
τις διαστάσεις του πρωτότυπου. Έντεκα μέτρα μήκος και περισσότερο από ένα
μέτρο πλάτος. Χρειάζεται ένα μεγάλο δέντρο γι’ αυτό. Το βρήκαμε μετά από πολύ
καιρό στην Τσεχική Δημοκρατία. Αλλά στη Νεολιθική, τέτοια δέντρα πρέπει να
υπήρχαν και στην Ιταλία επίσης. Ίσως και σε όλη τη Μεσόγειο. Είναι βελανιδιά.
Θέλαμε να μάθουμε περισσότερα για την κατασκευή σκαφών. Γι’ αυτό κόψαμε 3
μέτρα με λίθινο τσεκούρι. Το υπόλοιπο με σύγχρονα εργαλεία. Το σκάφος ήταν
τεράστιο. Έπρεπε να το ολοκληρώσουμε εγκαίρως για το ταξίδι στο Αιγαίο
Πέλαγος.
-Πόσο χρόνο πήρε η κατασκευή του σκάφους; Αν μπορούσατε να το ξανακάνατε,
θα αλλάζατε κάτι στον σχεδιασμό;
-Υπολογίσαμε 1300 ώρες εργασίας για το σκάφος. Κάθε σκάφος έχει τα δικά του
ειδικά χαρακτηριστικά. Αυτό το τελευταίο, το καλύτερο, είναι πολύ ίσιο. Αλλά το
πρωτότυπο θα μπορούσε να είχε πιο στενή πλώρη.
-Και τώρα ας μιλήσουμε για το πλήρωμα. Πόσο μεγάλο ήταν; Πόσοι άντρες, πόσες
γυναίκες; Ήταν όλοι αρχαιολόγοι; Ποια ήταν τα κριτήρια για την επιλογή τους; Τα
μέλη της ομάδας σας πέρασαν εκπαίδευση; Και αν ναι τι είδους εκπαίδευση;
-Είκοσι κωπηλάτες και ένας κυβερνήτης. Όλοι άνδρες. Δεν πρόκειται για διάκριση
κατά των γυναικών. Γνωρίζουμε από το 1998 ότι οι γυναίκες είναι τουλάχιστον
τόσο καλές όσο και οι άνδρες στην κωπηλασία. Αλλά ήμασταν στη θάλασσα για
24 ημέρες. Ήταν μάλλον μια οργανωτική επιλογή. Κάθε συμμετέχων στην
αποστολή έπρεπε να συμμετέχει και στην κατασκευή του σκάφους. Το 2022,
είχαμε ήδη ζήσει μια παρόμοια εμπειρία με το Monoxylon IV. Τα φυσικά
προσόντα ήταν υποχρεωτικά. Το πλήρωμα μεγάλωσε σταδιακά. Ήταν φανερό ότι
το σκάφος θα μπορούσε να φιλοξενήσει πολύ περισσότερα μέλη αυτή τη φορά.
Πριν την πραγματική αποστολή, το σκάφος έπρεπε να δοκιμαστεί. Αυτό έγινε σε
μία λίμνη στην ανατολική Βοημία. Ήταν επίσης ένα τεστ για να δούμε πόσο
προετοιμασμένοι ήταν οι κωπηλάτες από φυσικής άποψης.
-Μερικές ερωτήσεις σχετικά με το φορτίο: Τι πήρατε μαζί σας; Πόσο βαρύ ήταν το
φορτίο; Ποιο ήταν το συνολικό βάρος του σκάφους;
-Σε προηγούμενες αποστολές, υπήρχαν μόνο τόσοι κωπηλάτες όσο χρειαζόταν για
να πηγαίνει το σκάφος όσο το δυνατόν γρηγορότερα, χωρίς φορτίο. Αυτή τη φορά,
κατά τη διάρκεια της αποστολής, ορισμένοι δεν κωπηλάτησαν για ένα
συγκεκριμένο χρονικό διάστημα. Κατά τη στιγμή αυτή, αντιπροσώπευαν το φορτίο
που άλλοι μετέφεραν. To συμπέρασμα είναι ότι το σκάφος μπορεί να μεταφέρει
500 κιλά φορτίο, όταν μόνο 14 κωπηλάτες κωπηλατούν και η ταχύτητα παραμένει
σχεδόν η ίδια. Θα ήταν δυνατό να προστεθεί επιπλέον φορτίο, αλλά η ταχύτητα
του σκάφους θα μειωνόταν.
- Θα θέλατε να μας ενημερώσετε σχετικά με την συγκεκριμένη διαδρομή σας; Πού
σταματήσατε για ξεκούραση/ύπνο ή για προμήθειες; Πόσο χρόνο σας πήρε για να
ολοκληρωθεί το ταξίδι;
-Καλύψαμε 500 χιλιόμετρα σε 100 ώρες. Κοιμόμασταν πάντα στα νησιά. Συνολικά
υπήρχαν 17 στάδια στο ταξίδι. Συν τις 7 ημέρες ανάπαυσης. Δεν ταξιδεύαμε τότε.
Απλώς ξεκουραζόμασταν. Η διαδρομή αρχικά κατευθυνόταν προς τα νότια από το
νησί της Σάμου. Ο στόχος ήταν να δοκιμάσουμε το πανί σε ούριο άνεμο. Στη
συνέχεια, στρίβαμε προς τα δυτικά. Με πλάγια κύματα. Το τρίτο μέρος της
διαδρομής ήταν το πιο δύσκολο. Από το νησί της Μήλου, τα νησιά είναι
ακατοίκητα και η απόσταση μεταξύ τους είναι περίπου 40 χιλιόμετρα. Ξεκίνησε η
μεγάλη ζέστη. Αλλά αποδείξαμε ότι μπορεί να γίνει προμήθεια οψιδιανού από τη
Μήλο με κατεύθυνση μέσω της συντομότερης δυνατής διαδρομής προς το σπήλαιο
Φράγχθι.
-Ποια ήταν τα προβλήματα που αντιμετωπίσατε; Ποια ήταν η μακρινότερη
θαλάσσια απόσταση που καλύψατε; Πόσο δυνατοί ήταν οι άνεμοι; Πόσο υψηλά
ήταν τα κύματα;
-Όταν ταξιδεύεις στη θάλασσα με ένα απλό σκάφος, το ύψος των κυμάτων και η
ένταση του ανέμου είναι κρίσιμα όπως και η κατεύθυνσή τους. Όταν κινούμασταν
με τον άνεμο στην πλάτη μας, ήμουνα ευτυχής. Αλλά όταν τα κύματα έφταναν
καμιά φορά σε ύψος περίπου 2 μέτρων, η ταχύτητα μειωνόταν. Κωπηλατούσαμε
και κατά του ανέμου αν και δεν ήταν μέσα στο πρόγραμμα ακόμη και 11 ώρες!
Αυτό ήταν πριν από το νησί της Αμοργού. Και αργότερα πάλι στην Κέρο. Η
πρόβλεψη του καιρού δεν είναι πάντα ακριβής.
-Έχοντας μιλήσει με αρχαιολόγους που έκαναν ανασκαφές στο σπήλαιο, γνωρίζω
για ένα άλλο πειραματικό ταξίδι που έλαβε χώρα περίπου πριν από 50 χρόνια με
ένα σκάφος φτιαγμένο από καλάμια, το ονομαζόμενο παπυρέλλα. Απ’ όσο
γνωρίζω, πήγε καλά. Θα υποστηρίζατε ότι το μονόξυλο θα ήταν μια καλύτερη
επιλογή; Αν ναι, γιατί;
-Το μονόξυλο έχει ένα πλεονέκτημα. Διατηρείται σαν αρχαιολογικό εύρημα. Ένα
σκάφος από καλάμια όχι. Παρόλα αυτά, πιστεύω ότι υπήρχαν διάφορα σκάφη. Ως
εκ τούτου, είναι λογικό να εκτελούμε διάφορα πειράματα. Το μονόξυλο φαίνεται
ότι είναι το πιο γρήγορο μέχρι στιγμής. Κωπηλατούσαμε με ταχύτητα 6 χιλιόμετρα
την ώρα. Ακόμη και με 8 χιλιόμετρα την ώρα με πανί. Μία βάρκα φτιαγμένη με
σκαμμένο κορμό δέντρου μεταφέρει επίσης φορτία καλύτερα. Στην Ανατολική
Βοημία, μεταφέραμε με επιτυχία κατσίκες. Επίσης, τις συναντήσαμε κατά τη
διάρκεια της αποστολής σχεδόν σε κάθε νησί.
-Και τέλος έχετε κάποια άλλα σχέδια για το Φράγχθι;
Αυτή τη στιγμή πρέπει να αξιολογήσουμε αυτή την αποστολή. Ήταν πολύ
δύσκολη, αλλά μάθαμε πολλά. Αλλά το σπήλαιο Φράγχθι είναι μια συνεχής
έμπνευση.
Συνέντευξη, μετάφραση στα Ελληνικά : κ. Μαρία Λιώση Msc – Εκπαιδευτικός
(Καθηγήτρια Αγγλικών)
Οι ερωτήσεις της συνέντευξης διατυπώθηκαν σε συνεργασία με τη Δρα Άννα
Στρούλια -Αρχαιολόγο Ανθρωπολόγο, μέλος της αρχαιολογικής ομάδας του
Σπηλαίου Φράγχθι.
Φωτογραφίες: κ. Μαρία Στάπα – Αντιδήμαρχος Εθελοντισμού και Αλληλεγγύης